Zelfs het zwartste zwart vibreert
Rothko's doeken hebben vaak verpletterende kleurvlakken; geel, rood, helblauw.
Hij was een meester in het laten vibreren van die kleuren. Ze leken te bewegen door onder- en overschildering en door tinten tegen elkaar af te zetten; ergens een smal randje groen naast het geel te laten zien. Over een groter oranje vlak een iets kleiner vlak in donkerbruin te zetten. Door het transparante violet de grijze onderlaag te laten schemeren.
Deze foto die ik van het blauwe doek maakte hangt in het Stedelijke Museum in Amsterdam. Het blauw is duidelijk niet egaal en schemert paars en violet doorheen. Het ademt licht.
Het blauwe vlak is doorbroken door een heldere, verticale, witte lijn links van het doek en een voorzichtige bleek-witte, lijn rechts die veel verder weg lijkt te staan.
Het blauw heeft een hypnotiserende werking als je er langer naar kijkt.
Zo op dit scherm is dat effect nauwelijks aanwezig, het beeld is klein en digitaal. Dat Rothko grote, museale werken maakte had een reden. Je wordt er in gezogen, het doek omspoelt je, je kunt wegzinken, steeds verder, dieper en dieper naar stilte……naar sacrale stilte.
Grote woorden? Zeker!
Maar Rothko liet zich wat dat betreft niet tegenhouden.
Hij wilde tijdloze momenten scheppen omdat volgens hem alleen vanuit het tijdloze een nieuwe waarheid of betekenis kan oplichten.
In de biografie over Rothko die James Breslin in 1993 publiceerde lezen we: “Temidden van het rumoer van de wereld, zijn er velen die snakken naar een handvol stilte. Een stilte waarin we kunnen wortelen en groeien. Die stilte is noodzakelijk om een intermezzo in de tijd te creëren en van daaruit tot bezinning te komen over datgene wat tijdloos en tragisch is”.
Het onmenselijke geweld van de oorlog bracht hem ertoe de kern van menselijkheid te onderzoeken: ‘Ik wil mensen daarheen brengen waar ze hun menselijkheid weer kunnen ervaren.’
En dat kan volgens hem alleen als een kunstwerk ‘tijdloze momenten schept’, die de mens tot een nieuw inzicht over de wereld kan inspireren. Rothko pleitte in een manifest zoals we in Breslins biografie kunnen lezen: ‘Kunst moet inhoud hebben met een dramatische kracht en met een tijdloze en universele strekking'.
Er staat een meisje voor het doek. Blauw jurkje, wit horizontaal kraagje dat een verbinding vormt voor de twee witte, verticale strepen op het doek. Ze lijkt samen te vallen met het doek er een eenheid mee te vormen.
Foto: Simone Henken
In latere periodes ontstaan naast de zinderende kleurvlakken meer monochrome doeken en doemen steeds meer grijzen en zwarten op.
Diep, dieper, diepste zwarten. En toch… Zelf het zwartste zwart vibreert. Leeft.
Verward dit alsjeblieft niet met de levendige kleuren of het levend wit uit de bouwmarkt verfcollectie. Dat blijven egale, dekkende kleuren waar geen schakeringen in zitten.
Rothko bewerkstelligde die kleurnuances door zeer transparante kleurlagen aan te brengen afgewisseld met verschillende vernislagen waardoor het licht en de kleur van de onderliggende verflagen door elkaar heen kunnen gloeien.
Daardoor is zelf het diepste zwart tóch nog transparant is en laat ruimte voor licht en kleur.
Hoe hoopvol is dat.
Is er een equivalent in de fotografie?
Die diepe zwarten in de schilderijen van Rothko raakten mij. Ook en vooral het besef dat in het diepste zwart, leven kan zijn.
Dat het niet doods en roerloos hoeft te zijn maar lucide ent transparant kan zijn.
Het zwart van Rothko kan je omarmen, je veilig en geborgen laten voelen.
Ik vroeg mij af. Is er een fotograaf die diepe zwarten verwerkt en tóch het licht ruimte geeft om er doorheen te schijnen?
Awoiska van der Molen (1972, Groningen)
studeerde in 2003 af aan de Master Fotografie St. Joost in Breda. Sindsdien onderzoekt zij intensief de donkerte met haar zwart-wit fotowerken.
Zij dompelt zich onder in de nacht.
Zei zegt: “De stille donkerte geeft een comfortabele leegte waarin juist weer veel verborgen ligt. Hoe langzamer ik mij door een gebied beweeg, hoe meer ik zie en ervaar. De zintuigen staan op een andere manier op scherp wanneer het donker is.
Ik begin met het fotograferen van een situatie wanneer ik inderdaad ervaar dat de natuur mij met haar duisternis kan omsluiten. De lange sluitertijden van de camera die nodig zijn in het donker (gemiddeld een kwartier per opname) versterken deze sensatie.
Ook kan ik duisternis omzetten naar een meer verlichte toestand door een lange sluitertijd.
Proberen toegang te krijgen tot dit donkere territorium is wat ik probeer te vertalen met grote handprints die ik uiteindelijk maak”.
Blog
Simone Henken
Copyright smartbyart.eu TLD,
All pictures are made by Simone Henken unless mentioned otherwise.